Kompetansemål

Mål for opplæringa er at eleven skal kunne bruke reglane om ansvaret som foreldre har.

Innhald

Det lovfesta erstatningsansvaret for foreldre

Foreldreansvaret, er eit ansvarsgrunnlag som er lovfesta i skadeserstatningslova § 1-2.

Foreldra sitt skuldansvar

Når barn gjer skadeverk fordi foreldra ikkje passar på, kan foreldra få skuldansvar etter skadeserstatningslova § 1-2 nr. 1. Her pliktar foreldra å erstatte skade «voldt av barn og ungdom under 18 år, såfremt de har latt det mangle på tilbørlig tilsyn eller på annen måte ikke har gjort det som etter forholdene er rimelig å kreve av dem for å hindre skadeforvoldelse».

Resonnementet bak denne regelen er at foreldra må ta ansvaret fordi dei ikkje har gjort det vi kan vente av dei. Foreldra kan klandrast dersom dei har forsømt tilsynet i ein situasjon der dei burde ha passa betre på, eller dersom dei ikkje har gjort det som vi med rimelegheit kan krevje for å hindre at barna gjer skadeverk. Det vil likevel ikkje seie at foreldra må fotfølgje barna sine heile dagen. Poenget er at foreldra får ansvar dersom dei ikkje har gripe inn for å hindre skadeverk i ein situasjon der dei burde ha gjort det.

• «Foreldre»
  Det vil seie biologiske foreldre, adoptivforeldre og vaksne som har foreldreansvaret.
• «Latt det mangle på tilbørlig tilsyn»
  Det krevst meir enn vanleg uforsvarlegheit.
• «På annen måte ikke har gjort det som er rimelig å kreve»
  Her er det vanlig culpavurdering som skal til.

Etter begge alternativa samla skal det ein del til før det blir ansvar. Av forarbeida går det fram: «Hvor meget som skal til er vanskelig å si. Imidlertid bør det nok foreligge adskillig svikt, før det kan komme på tale å gjøre ansvar gjeldende. En ting er den norm det kan være ønskelig at foreldre og andre oppdragere lever opp til. Noe annet er hvilken norm det må kreves at de må overholde, for ikke å risikere å bli erstatningsansvarlige. Foreldre må innrømmes adskillig margin før det kan komme på tale. Det bør antakelig i tilfelle foreligge noe av en utglidning.»

Foreldra sitt objektive ansvar

Skadeserstatningslova § 1-2 nr. 2 er ein objektiv erstatningsregel fordi det står: «Uansett egen skyld … svarer foreldrene …». Men ansvar etter denne regelen føreset at skaden er gjord aktlaust.

• «Uansett egen skyld»
  Ansvaret er objektivt. Intensjonen til lovgivaren er å sikre den skadelidde dekning.
• Forsettleg eller aktlaust
  Det må vere påvist skuld hos barnet etter § 1-1, og barnet må ha skuldevne. Det objektive ansvaret for foreldra gjeld ikkje for skadar som barn under skolepliktig alder har vore årsak til, fordi dei ikkje har skuldevne.

Foreldreansvaret er avgrensa opp til kr 5 000 for kvar skadevalding. Fleire skadar som har skjedd på same stad til same tid, blir rekna som éi skadevalding. Summen på kr 5 000 gjeld per barn. Om tre gutar gjer skade for kr 15 000, må den skadelidde ha krav på dekning fullt ut, anten frå tre foreldrepar eller frå eitt foreldrepar som har tre gutar.

I RG-1975-186 Skøytebanedommen vart også foreldra dømde til erstatningsansvar på objektivt grunnlag.

Ei eksamensoppgåve om erstatningsansvaret for foreldre gitt våren 2013

Morten Iversen har ein son, Emil. Han er 9 år gammal. Morten er skild og har den daglege omsorga for Emil.

Dei bur i ein einebustad med stor plen. Morten bestemmer seg for å kjøpe ein traktorklippar, slik at det skal bli lettare å klippe plenen. Emil får sitje på med faren når han klipper plenen. Etter kvart får sonen styre traktorklipparen, og seinare får han også køyre klipparen aleine mens faren ser på. Faren er svært oppteken av at Emil skal køyre sakte og forsiktig.

Ein dag har Emil mast seg til å klippe plenen, og faren står som vanleg og ser på. Med eitt oppdagar han at det kjem røyk ut av kjøkkenglaset som står ope. Han spring inn og ser at han har gløymt middagen han hadde sett på komfyren rett før Emil kom og ville klippe plenen. No har middagen teke fyr, men Morten får sløkt han med brannsløkkingsapparatet som heng i gangen. Etterpå begynner han å rydde kjøkkenet og tenkjer ikkje lenger på Emil som klipper plenen.

Emil held fram med å klippe plenen etter at faren forsvann. Etter ei stund gir han full gass og mistar kontrollen over traktorklipparen. Det endar med at han køyrer inn i hagen til naboen, Fatima Singh. Han køyrer først gjennom grønsakhagen hennar, og ferda stansar ikkje før han treffer terrassen hennar. Der har Fatima hengt eit persisk teppe til lufting. Teppet blir rive sund av klipparen.

Fatima seier til Morten at Emil må betale for skaden han har påført henne. Ho anslår at det vil koste kr 1 200 å kjøpe grønsakene som vart øydelagde. Det persiske teppet er det ikkje mogleg å reparere. Ho kjøpte teppet for eitt år sidan for kr 29 000. Morten meiner at sonen ikkje har noko ansvar for det som skjedde, og at det heile var eit hendeleg uhell som sonen ikkje kan klandrast for. Emil har heller ikkje pengar å betale med. Fatima seier at dersom sonen ikkje er ansvarleg, så må faren vere det. Morten avviser dette. Han meiner at skaden ikkje hadde skjedd dersom middagen ikkje hadde teke fyr.

• Drøft dei rettslege problema oppgåva reiser.

Eit elevsvar om erstatningsansvaret for foreldre gitt våren 2013

Dette er eit elevsvar. Forlaget har fått løyve til å publisere svaret mot anonymisering. Kandidaten fekk karakteren 6. Det skal leggjast til at nivået på dette svaret er så høgt at dersom karakterskalaen hadde gått høgare, er det sannsynleg at kandidaten framleis hadde fått toppkarakter. På nettsida til Utdanningsdirektoratet ligg det fleire svar med ulike karakterresultat.

OPPGÅVE

Kan Morten Iversen bli kjend erstatningsansvarleg?

Etter skadeserstatningslova § 1-2 kan ein forelder bli erstatningsansvarleg på subjektivt grunnlag, jf. § 1-2 (1) og objektivt grunnlag, jf. § 1-2 (2). Det er ikkje nødvendig å drøfte ansvaret for faren etter § 1-2 (2), sidan vilkåret om at barnet må ha opptredd med forsett eller aktløyse ikkje ligg føre i dette tilfellet.

Det er derimot aktuelt å drøfte om han kan kjennast erstatningsansvarleg etter § 1-2, (1). Her er vilkåret at forelderen må ha late det mangle på tilbørleg tilsyn. Det må liggje føre ei atskilleg svikt før det kan komme på tale å gjere ansvar gjeldande. Det er opplyst om at faren er svært oppteken av at Emil skal køyre sakte og forsiktig. Så oppstår det ein ekstraordinær situasjon med brann på kjøkkenet som gjer at han gløymer å passe på Emil. Etter han har fått sløkt brannen, begynner han å rydde på kjøkkenet og gløymer Emil. Her må vi ta stilling til om det på dette tidspunktet er grunn til å klandre han for mangel på tilbørleg tilsyn, eller om dette ansvaret fell bort på grunn av omstenda. Det går fram av forarbeida at det må svært mykje til før ein forelder kan få ansvar etter denne regelen. Dette taler mot at han får ansvar. Likevel er det både svært farleg for barnet sjølv og andre å la eit barn køyre traktorklippar utan tilsyn, sjølv om han gløymer det på grunn av brannen. I tillegg har erstatningsretten eit grunnprinsipp om at den skadelidde skal stillast i same økonomiske situasjon som før skaden oppstod. Dette taler for at faren skal bli erstatningsansvarleg. Vilkåret om ansvarsgrunnlag etter § 1-2 (1) er derfor oppfylt.

Vidare må det liggje føre årsakssamanheng, påreknelegheit og økonomisk tap for at faren kan bli subjektivt skuldig i skaden sonen har påført naboen. Ville skaden skjedd dersom faren hadde vore til stades? Det kan vere på kanten til spekulasjon, men sonen ville mest sannsynleg ikkje gassa på i nærvær av faren. Altså ligg det føre årsakssamanheng. Vidare må skaden vere pårekneleg. Det er sannsynleg at ein 9-åring som køyrer ein traktorklippar utan tilsyn, kan komme i skade for ikkje å klare å meistre køyretøyet og anten skade ting eller personar. Dette taler for at kravet om påreknelegheit er oppfylt. Eit siste vilkår er at det må liggje føre eit økonomisk tap. Faktum tilseier at tapet kom til saman på kr 30 200. Altså er kravet om økonomisk tap oppfylt.

Dermed er alle vilkåra for at Morten Iversen skal kunne bli erstatningsansvarleg på subjektivt grunnlag, oppfylte, jf. § 1-2 (1).

Konklusjon: Singh får medhald i å halde Morten Iversen erstatningsansvarleg for tapet ho er påført.