Nettressurs for ny utgave av Rettslære (2021) finner du på https://rettslaere.fagbokforlaget.no!

Ta kontakt med digital@fagbokforlaget.no for å få tilgang til denne ressursen

Eller logg inn
Rettslære 1 Rettslære 2

Omgrep

Innhold

Generelt
Grunnprinsipp
Inngåing av avtalar
Fullmakt
Ugyldige avtalar
Tolking og utfylling
Omgrep Forklaring
Generelt
Bruksområdet for lova Dei aktuelle rettsforholda lova regulerer.
Formuerettsområdet Dreier seg om pengar og formue. Døme: Avtalar om kjøp, sal, leige, lån og arbeid. Ikkje avtalar om til dømes ekteskap og barnefordeling. Ulovfesta rett Alle rettsreglar som ikkje står i lov.
Til toppen
Omgrep Forklaring
Grunnprinsipp
Grunnleggjande prinsipp Sentrale prinsipp som gjeld som utgangspunkt, og som hovudreglar.
Avtalar skal haldast Avtalar er bindande. Dei skal gjennomførast og kan handhevast ved hjelp av rettsapparatet. (Latin: Pacta sunt servanda). Følgjer av NL 5-1-1 og 5-1-2. Partane skal kunne inngå avtalar i tillit til at dei blir haldne. (Det finst unntak.)
Formfridom Alle avtalar uansett form er bindande. Følgjer av NL 5-1-1 og 5-1-2. Partane kan velje form, munnleg, skriftleg, handtrykk, stempel osv. Munnlege avtalar er like bindande som skriftlege. (Det finst unntak.)
Avtalefridom Alle avtalar uansett innhald er bindande. Følgjer av NL 5-1-2. Ein kan inngå avtalar med kven ein vil, og om kva som helst. (Det finst unntak.)
Lojalitetskrav Avtalepartnarar skal vere gjennomgåande lojale mot kvarandre (ved avtaleinngåinga, under og etter avtaleforholdet er avslutta). Dette gjer ein ved å ta rimeleg omsyn til interessene til kvarandre, ut frå føresetnadene dei har.
Standardkontrakt Eit trykt formular der avtalevilkåra er fastsette på førehand. Er eit unntak frå avtalefridommen.
Kontraheringsplikt Ein part er pliktig til å inngå avtalar. Døme: Ein bussjåfør må selje billett til ein passasjer. Er eit unntak frå avtalefridommen.
Til toppen
Omgrep Forklaring
Inngåing av avtalar
Rettar Ytingar ein har krav på. Døme: Rett til å overta ein bil eller til å ta imot ein kjøpesum.
Plikter Ytingar ein må gi. Døme: Plikt til å betale ein kjøpesum eller til å overdra ein bil.
Avtalepart/avtalepartar Éin av partane i ein avtale/personar som inngår ein avtale.
Medkontrahent Avtalemotpart
Fråvikeleg/deklaratorisk Kan avtale noko anna/kan fråvikast ved avtale
Ufråvikeleg/preseptorisk Kan ikkje avtale noko anna/kan ikkje fråvikast ved avtale. Ofte blir ein avtale om betre (gunstigare) vilkår tillaten.
Avtale/rettshandel/kontrakt Tilbod og aksept som dekkjer tilbodet, og som kjem i tide.
Rettsleg bindande avtale Avtalepartane er samde om å stifte eit rettsforhold. Avtalen skal haldast, og partane kan ikkje trekkje seg. Avtalen kan gjennomførast ved hjelp av domstolane.
Dispositive utsegner/viljeserklæringar/einsidig rettshandel/rettshandling Forpliktande/bindande uttrykk for å forplikte/binde seg rettsleg. Parten må ha hatt til hensikt å binde seg/gitt motparten rimeleg grunn til å tru dette (sagt noko, skrive noko). Utsegna må tolkast. Det er oppfatninga motparten har, som blir vektlagd. Forhandlingar der partane er samde om alle vesentlege forhold (pris, betaling, ytingar), bind partane. Tilbod og aksept er døme på dispositive utsegner/viljeserklæringar.
Uforpliktande utsegner/konversasjon Parten har ikkje hatt til hensikt å binde seg rettsleg/ikkje gitt motparten rimeleg grunn til å tru dette (ikkje sagt noko, skrive noko). Utsegna må tolkast. Det er oppfatninga motparten har, som blir vektlagd. Forhandlingar der partane ikkje er samde om alle vesentlege forhold (pris, betaling, ytingar), bind ikkje partane.
Løfte Skaper plikt for givaren og rett for mottakaren. Døme: Eit tilbod og/eller ein aksept.
Påbod Skaper plikt for mottakaren og rett for den som gir det. Døme: Ein aksept eller tilbakekall av viljeserklæringar.
Tilbod Viljeserklæring. Døme: Seljaren tilbyr ei bok til sals. Føreset ein aksept. Sjå avtalelova § 7.
Tilbod utan å vere bindande Utsegn som ikkje er ei viljeserklæring, men ei oppmoding til mottakaren om å gi ei viljeserklæring, jf. avtalelova § 9 («uten forbindtlighet»).
Tilbydar Den som kjem med eit tilbod.
Aksept Viljeserklæring som godtek eit tilbod. Døme: Kjøparen aksepterer å kjøpe boka. Føreset eit tilbod.
Akseptant Den som aksepterer.
Akseptfrist Frist til å takke ja til eit tilbod. Aksepten må ha komme fram innan utløpet av fristen for at han skal vere bindande. Anten ein fastsett frist eller ein frist etter ei konkret berekning av sendetid + rimeleg tid til å tenkje.
Rimeleg tid Kva som er rimeleg tid, blir avgjort etter ei konkret vurdering avhengig av typen transaksjon, oppfatning i bransjen osv.
For sein aksept Aksepten kjem fram etter akseptfristen. Blir rekna som avslag på opphavleg tilbod og nytt tilbod (rollene blir bytte om). Følgjer av avtalelova § 4.
Reklamere Rettsbevarande viljeserklæring. Seier frå om feil. Parten held dermed fast på retten sin.
Avvikande aksept Aksepten stemmer ikkje med tilbodet. Døme: Akseptanten føreslår ein annan pris. Blir rekna som avslag på opphavleg tilbod og nytt tilbod (rollene blir bytte om). Følgjer av avtalelova § 6.
Tilbakekall av tilbod eller aksept Parten angrar og vil trekkje attende tilbodet eller aksepten.
Kunnskap Ei viljeserklæring har komme til kunnskap når ho er lesen og forstått av mottakaren.
Komme fram Ei viljeserklæring har komme fram når det er opp til mottakaren å gjere seg kjend med henne, til dømes når erklæringa ligg i postkassa, i e-postboksen, i innboksen på telefonen.
Re integra Før noko har hendt. Avtalelova § 39(2) analogisk (motparten må ikkje ha innretta seg, og det må liggje føre særlege grunnar).
Passivitet Å halde seg taus eller uverksam. Passivitet blir vanlegvis ikkje godteken som aksept av tilbod, men det er døme på unntak i avtalelova §§ 4, 6 og 9.
Til toppen
Omgrep Forklaring
Fullmakt
Fullmakt Evne/makt/myndigheit/kompetanse ein person er gitt til å opptre på vegner av ein annan. Ytre skin av rett. Legitimasjonen fullmektigen har for å vise til ein tredjeperson.
Kompetanse Evne, makt, myndigheit (til å handle på vegner av ein annan).
Etablere Stifte, inngå (rett og plikt).
Ratibihere Tiltre, godkjenne (avtalen).
Fullmaktsgivar Den som gir kompetanse til ein fullmektig til å inngå avtalar på sine vegner.
Fullmektig Den som har fått kompetanse til å handle på vegne av ein fullmaktsgivar.
Tredjeperson/medkontrahent Den som inngår ein avtale med ein fullmaktsgivar.
Avtalepartar i eit fullmaktsforhold Fullmaktsgivar og tredjeperson.
Fullmaktstypar Den måten kompetansen blir tildelt på.
Stillingsfullmakt Fullmaktsgivaren har plassert ein fullmektig i ei stilling. Fullmektigen har da myndigheit til å binde fullmaktsgivaren i ein avtale ut frå stillinga si. Dette er fastsett av lov eller sedvane. Følgjer av avtalelova § 10(2). Kan vere som ei tilsetjing, eller som eit enkeltoppdrag som ansvarleg arkitekt, rådgivande ingeniør osv.
Sedvane Regel folk har brukt og innretta seg etter over lang tid i den trua at det er ein rettsregel. I avtaleretten: Ein fullmektig kan binde fullmaktsgivaren til ein avtale dersom avtalen ligg innanfor det folk flest oppfattar som vanleg for den typen stilling.
Fråsegnsfullmakt Skal vere synleg for tredjepersonen. Meint å bli vist fram som ei erklæring, ein annonse eller eit dokument. Følgjer av avtalelova §§ 13, 14 og 16.
Oppdragsfullmakt Skal vere usynleg for tredjepersonen. Berre meldt av fullmaktsgivaren til fullmektigen. Følgjer av avtalelova § 18. Også kalla «munnleg fullmakt», men kan vere skriftleg.
Toleransefullmakt Blir til på grunn av toleranse frå fullmaktsgivaren. Fullmektigen har i ei lengre tid inngått avtalar utan at fullmaktsgivaren har reagert. Krevst at fullmaktsgivaren visste om avtalane. Tredjepersonen må vere i aktsam god tru og ha innretta seg. Vernar dei rettkomne forventningane tredjepersonen har.
Kombinasjonsfullmakt Det ligg føre ulike omstende som samla gir tredjepersonen grunn til å tru at det ligg føre fullmakt. Vernar dei rettkomne forventningane til tredjepersonen.
Tilbakekall Fullmaktsgivaren tek attende fullmakta.
Grense for fullmakta Kor langt evna til fullmektigen til å binde fullmaktsgivaren strekkjer seg. Det som er synleg for tredjepersonen.
Instruks Den materielle retten fullmektigen har. Intern avtale mellom fullmaktsgivaren og fullmektigen. Døme: Pris, farge og kvalitet som det ikkje er meint at tredjepersonen skal vere kjent med.
Aktsam god tru Veit ikkje og bør ikkje vite (at fullmektigen manglar rett).
Til toppen
Omgrep Forklaring
Ugyldige avtalar
Tvang Tvingar nokon til å inngå avtale ved å true med ubehagelege konsekvensar som ikkje er vald. Døme kan vere utpressing, jf. avtalelova § 29.
Grov tvang Tvingar nokon til å inngå avtale ved å bruke eller true med vald. Følgjer av avtalelova § 28. Grov tvang er ein ugyldigheitsgrunn.
Svik Forsettleg villeiing, eller tilbakehalding av opplysningar ein måtte forstå var svært viktige. Sjå avtalelova § 30.
Åger og utnytting Utnytte ein annan.
Feilskrift Skrive feil. Døme: Kr 5 000 000 i staden for kr 500 000.
Forvansking Feil frå ein tredjepart som vidareformidlar ein bodskap.
Mot ærleg og god tru Uærleg.
Urimelege avtalar Urettferdige, ubalanserte avtalar.
Generalklausul Ein generell regel som trekkjer opp dei rettslege rammene for kvar grensene mellom rett og gale går på eit bestemt område. Til dømes avtalelova § 36 og marknadsføringslova § 2(1).
Svak ugyldigheitsgrunn Kan ikkje nyttast mot godtruande medkontrahent. Det vil seie at avtalar berre blir ugyldige dersom medkontrahenten visste eller burde vite om ugyldigheitsgrunnen. Døme på svake ugyldigheitsgrunnar er utpressing, svik, utnytting av nødstilstand og forhold som strir mot ærlegdom og god tru. Sjå avtalelova §§ 29–33.
Sterk ugyldigheitsgrunn Kan nyttast mot godtruande medkontrahent. Det vil seie at avtalar blir ugyldige sjølv om medkontrahenten ikkje visste eller burde vite om ugyldigheitsgrunnen. Døme på sterke ugyldigheitsgrunnar er umyndigheit, sinnssjukdom, grov tvang og avtalar i strid med ufråvikelege lovreglar.
Heil ugyldigheit Ugyldigheitsgrunn som fører til at ein avtale blir annullert fullt ut.
Delvis ugyldigheit Ugyldigheitsgrunn som fører til at ein avtale blir revidert. Ved å bruke avtalelova § 36 kan ein avtale bli revidert ved til dømes å oppjustere ein pris.
Til toppen
Omgrep Forklaring
Tolkning og utfylling
Tolking Fastleggje meiningsinnhaldet.
Tolkingsreglar I avtaleretten bruker ein omgrepet om lovbestemte og sedvanebestemte reglar for å tolke ein avtale eller eit avtalevilkår i ei bestemt retning. Til dømes regelen om at avtalar blir tolka i favør av ein forbrukar eller mot den som burde ha uttalt seg tydelegare. Omgrepet blir også nytta i rettskjeldelæra og i juridisk metode om lovtolking.
Utfylling Finne løysingar som ikkje står skrive.
Normal språkleg forståing Kva vanlege folk legg i ord og uttrykk.
Formål bak reglane Dei omsyna lovgivaren vil ta ved å bruke reglar.
Kutyme Sedvane, blir nytta i handelsverksemd.
Rimelegheitsvurdering Vurdering av kva som gir eit godt resultat.
Uklarheitsregelen Det blir tolka mot den som burde ha uttrykt seg klarare.